مرحله ی اوربا یایراتماق
یک روز قبل از مراسم قودابولماق، مادر داماد جشن کوچکی با حضور زنان فامیل و همسایه ها ترتیب می دهد و از آن ها می خواهد تا او را در پختن نان روغنی « قاتلاما » یاری دهند. دراین جشن کوچک که آن را « اوربا یایراتماق » می نامند، یکی ارد را الک می کند، یکی دیگ بزرگ چدنی را بار می گذارد، یکی آرد را خمیر می کند، یکی خمیر را به صورت ورقه های نازک و مدور در می آورد. یکی این ورقه ها را به صورت چند لایه روی هم می گذارد، یکی لابه لای ورقه های خمیر ، روغن می مالد و . . .
خلاصه هر کس در حد توان و تخصص خود گوشه ای از کار را می گیرد. در نهایت دوازده عدد قرص نان روغنی «قاتلاما» را برای بردن به خانه ی عروس، کنار می گذارند. - در حالی که به سطح آن شکر پاشیده اند- و تعدادی نیز بین زنان حاضر به عنوان تبرک تقسیم می کنند.

 

مسکن ترکمن ها با توجه به این که در ابتدا کوچ نشین بودند و در این صد سال اخیر، به تدریج یکجا نشین شدند. از نطر فنی می توان به سه دسته تقسیم کرد:
1- اُی (آلاچیق) 2- تام (خانه) 3- ساختمان های مدرن امروزی
 

ویژگی های ازدواج در بین ترکمن ها:
1- همچون دیگر گروه های مسلمان، ازدواج با محارم را حرام می دانند.
2- مرد ترکمن مجاز است با دختر یا زن غیر ترکمن ازدواج کند.
3- زن یا دختر ترکمن مجاز نیست که با مرد یا پسر غیر ترکمن ازدواج کند.
4- ترکمن ها ، داماد را « کورک / کوراکن» و عروس را «گِلین» می نامند.
5- اگر زنی بیوه شود حق دارد که یک سال در سوگ شوی خویش بنشیند. بعد از یک سال ، پدر و مادر یا برادران ، حق دارند که او را دوباره شوهر بدهند.
 

از مراسم تولد بین ترکمن ها در گذشته این بود که معمولا کودک، در خانه ی پدری و تحت نظر زن قابله متولد می شد. ولی امروزه با توجه به پیشرفت سطح زندگی و توجه به سلامت کودک و مادر، کودک در بیمارستان و تحت نظر پزشک متولد می شود.

از مراسم تولد بین ترکمن ها در گذشته این بود که معمولا کودک، در خانه ی پدری و تحت نظر زن قابله متولد می شد. ولی امروزه با توجه به پیشرفت سطح زندگی و توجه به سلامت کودک و مادر، کودک در بیمارستان و تحت نظر پزشک متولد می شود.
از وظایف زن قابله که ترکمن ها «گووک انه» می نامند بریدن ناف و شست و شوی نوزاد در آب نمک بود. امروزه نیز بعد از اینکه کودک و مادر از بیمارستان ترخیص می شوند و به خانه می آیند، زنان فامیل کودک را در آب نمک شستشو می دهند.
بعد از آن، از آخوند محل دعوت می کنند تا کلام خدا را در گوش نوزاد تلاوت کند یعنی اذان بگوید تا از همان ابتدا با صدای دین آشنا شود. پس از آن - معمولا هفتمین روز تولد- جشن تولد بر پا می کنند. در این جشن فقط زن های فامیل و همسایگان دعوت می شوند و با غذای مخصوصی با نام «بولامه» از مهمانان پذیرایی می شود.

ترکمن ها پسران خود را معمولاً بین سال های دوم تا چهارم تولد و در روز چهار شنبه ختنه می کنند. انتخاب روز چهارشنبه برای چنین مراسمی، علت مذهبی دارد؛ زیرا که ترکمن ها چهار شنبه را خوش یمن می دانند.
ترکمن ها پس از پایان عمل ختنه خطاب به کودک می گویند « قوچ بؤلدی » یعنی قوچ شد و مقصود اشاره است به توانمندی و باروری قوچ که ترکمن ها به آن اعتقاد دارند. بر اساس این اعتقاد است که بعضی از ترکمن ها موی سر کودک خود ر ا تا 7 سالگی به صورت سر قوچ اصلاح می کردند و به آن، قولپاق می گفتند. کودکی که قولپاق داشت، قولپاقلی نامیده می شد.

در اين دنياي ماشينی ، شايد خيلی از نسل جديد ترکمن ها هم ندانند که آداب و رسوم عزا چگونه است و در زمان فوت کسی، چگونه بايد در مراسم فاتحه خوانی متوفی شرکت کرد و اصولاً در اين گونه مراسم چه بايد کرد و چه عباراتی را بايد گفت. بر همين اساس ، نگارنده در اين مختصر قصد دارد ضمن اشاره به برخی از آداب مرسوم در بين ترکمن ها به هنگام عزا، جملات و اصطلاحاتی را برشمارد که معمولاً در اين گونه مراسم بيان می شود.
 

آيين آق آش يا جشن 63 سالگي يكي از مراسم مربوط با پيامبر است. هر ترکمن وقتی 63 سال می شود به افتخار 63 سال زندگی پر ارج و با عزت پیامبر اکرم (ص) جشن بر پا می کند.در اين مراسم، ریش سفید ها، آخوند ها، طلبه ها و اقوام دور و نزدیک، دعوت می شوند.
و با ذبح گوسفندی سفید ولیمه می دهند و غذاهايي به رنگ سفيد طبخ شده و فردي كه روز تولدش جشن گرفته مي شود، به دست روحانی محل دُون می پوشد. دُون پیراهنی با دامن بلند است که تا زیر زانو می رسد و نشانه ای از پوشش حضرت رسول اکرم(ص) است. اگر ولیمه دهنده زن باشد چارقدی سفید بر سر او می اندازند. اين جشن نمادي است كه افراد پس از اين روز از بدي ها و تيرگي ها فاصله گرفته و رفتار شايسته اي در پيش مي گيرند.

(برخورد ترکمن ها با ازبکان- امرای بخارا- شاهان صفوی و روسها)
در این ایام کشورهای اروپایی در نتیجه انقلابات صنعتی به سرعت رشد می کنند و کشورهای آسیایی به صورت کشورهای مستعمره و نیمه مستعمره در آمدند، در آسیای قرن 12- 10 ه.ق دولت های جدیدی ظاهر شدند، سرزمین ترکمن بسیار عقب مانده بود، وجود طوایف چاروا و نمیه چاروا مؤید این امر است. ترکمن های نواحی شمالی (بالقان) به سمت جنوب کوچ کرده در آخال، اترک مرو و گرگان مسکن گرفتند. ترکمن ها در نتیجه هجوم اقوام غارتگر به طوایف پراکنده تبدیل شدند. ازبکان در قرن 9 ه.ق در دشت قبچاق دولتی تشکیل داده بودند و رهبر آنان شیبانی خان، بعد از مرگ سلطان حسین بایقرا، مرو، اورگنج و حتی استرآباد را فتح و سمرقند را پایتخت خود قرار داد. به این ترتیب ترکمن ها این بار تحت اسارت ازبکان در آمدند.
 

هنر قالی بافی در بین مردم ترکمن، چکیده ایست از ذوق، صنعت، سلیقه، حوصله و بردباری این مردم، که با خون آنها عجین شده و از نسل های گذشته به نسل امروزی رسیده است. ترکمن ها با استفاده از ذوق و سلیقه و حوصله و بردباری خدادادی، فرشینه ای خلق می کنند که بسیاری از شئون زندگی انسان ها کاربرد دارد. اهم این فرشینه ها عبارتند از: قالی، قالیچه، جا نمازی، گلیم، پلاس، زیلو، جاجیم، منگوله، جل، جوال، خورجین، توبره، روزینی، پا پیچ، تنگ اسب، کمربند، افسار شتر، بند پرده، قاب دعا، رو گیوه ای، همیان، نمکدان و ...
 

دیالمهء آل زیار،از خاندانهای اصیل و نژادهء ایران بودند که با روحیهء ایران دوستی و گرایش به‏ خاندان رسالت دولت مستقلی در شمال ایران‏ تشکیل دادند. در قرن چهارم هجری مرداویج‏ علم مخالفت با خلیفهء عباسی را برافراشت؛ برادرش،وشمگیر،با همین اندیشه مبارزه کرد و به فرمانروایی رسید و پس از وی دو پسرش،بهستون‏ و قابوس به امارت رسیدند.در سال 357 هـ.ق‏ قابوس به جانشینی پدر،به رهبری سلسلهء آل زیار نشست.
اقبال در کتاب خود،«قابوس وشمگیر زیاری»، می‏نویسد:«...درخشانترین عضو خاندان آل‏ زیار،همین قابوس پسر وشمگیر است...و حقیقتا یکی از نمایندگان با فروع تاریخ مملکت ما است.»(1) از او برجی به یادگار مانده که به گنبد قابوس هم معروف است. سعید نفیسی در مقدمهء «قابوسنامه»دربارهء آن می‏گوید:«مهمترین اثری‏ که از قابوس مانده،ساختمانی است که در سال‏ 397 قمری و 375 شمسی،هفت سال پیش از مرگ خود برای قبر خویش بنا کرده و مهمترین‏ ساختمانی است که از سدهء چهارم هجری در ایران‏ مانده و یکی از برجسته‏ترین یادگارهای معماری‏ هزار سال پیش ایران است.این ساختمان... برجی است آجری که اینک به نام «گنبد قابوس» معروف است و در آبادی کوچکی است که به‏ همین نام معروف شده و در 108 کیلومتری بندر شاه است».(2)